W świetle tej teorii człowiek stanowi podmiot własnej aktywności i przyjmuje wobec otoczenia postawę badawczą tzn. odbiera informacje płynące z otoczenia, rejestruje je w pamięci, formułuje hipotezy wyjaśniające zarejestrowane zjawiska, sprawdza je w procesie przystosowania się i przekształcania rzeczywistości. W toku poznawania rzeczywistości tworzy tzw. konstrukty poznawcze, a są to informacje o sobie i otaczającym świecie. Każdy człowiek tworzy indywidualny system konstruktów, różniący się od systemów innych ludzi poziomem złożoności, abstrakcji i plastyczności (zależnym od poziomu intelektualnego).
Terapia według założeń psychologii poznawczej polega na tym że, terapeuta razem z chorym formułuje problem, stawia hipotezy wyjaśniające jego istotę, podejmuje kolejne próby ich weryfikacji zmierzające do rozwiązania bądź przeformułowania problemu.
Teoria komunikacji wywodzi się z nurtu psychologii poznawczej. Przedstawiciele tej teorii koncentrują się na analizie procesu komunikacji, czyli sposobu porozumiewania się ludzi między sobą.
Terapia opierająca się na założeniach teorii komunikacji koncentruje się na: analizie sposobu w jaki człowiek porozumiewa się z otoczeniem, wyszukaniu istniejących zakłóceń, wypracowaniu sposobu prawidłowego komunikowania się z ludźmi.